Hazır Beton

Betonun öngörülen dayanımı ve dayanıklığı kazanması için doğru olarak siparişi ve tesliminin yaninda, dogru bir sekilde yerlestirilmesi ve bakiminin yapilmasi gerekmektedir. Beton kullanicisi TS 1247 “Normal Hava Koşullarında Beton Yapım, Döküm ve Bakim Kuralları” ve TS 1248 “Anormal Hava Koşullarinda Beton Yapım, Döküm ve Bakim Kuralları”na göre santiyede beton bakimini yapmalidir. Zira yapilan arastirmalarda bakimi yapilmamis betonlarin veya iyi sikistirilmamis betonlarin dayanimlarinin düsük oldugu ve çevre etkilerine karsi dayaniksiz oldugu gözlemlenmistir.

Hazir beton siparis ederken dikkat edilecek hususlar.

Hazir betonun siparisi

Hazir beton siparisi vermeden önce, yapinizda ne tür beton kullanilacagini dogru tespit etmeniz gerekir. Çünkü, birçok durumda siparis edilen beton sinif dayanimi, talebi karsilamasina ragmen, istenilen islevi yerine getirmeyebilir. Örnegin, sülfatli bir zemine dökülecek temel betonunda dayaniklilik özelligi, basinç dayanimindan daha önemlidir. Beton sinifi, mevcut statik yapi projesinin üzerinde görülebilir. Ancak çevre sartlari iyi tetkik edilmelidir. Gerektiginde, hazir beton tesislerindeki uzmanlar da bu konuda yardimci olabilirler. Hazir beton kullanicilarinin TS EN 206-1 Hazir Beton Standardi’ni iyi inceleyerek, tüketici olarak hangi haklara ve yükümlülüklere sahip olduklarini bilmeleri gerekir.

Hazir beton siparisinde asagidaki noktalara dikkat edilmesi gerekir:

Siparis edeceginiz betonun miktarini, basinç dayanim sinifini, kivam sinifini, agrega en büyük tane büyüklügünü, ne tür bir yapi elemani için istenildigini, çevre sartlarini ve varsa diger özellilerini ayrintilariyla tesbit edip, siparisinizi ona göre verin. Beton döküm programinizi iki-üç gün önceden firmaya bildirin. Santiyede beton döküm ve yerlestirme süresini iyi ayarlayin, aksakliklar çikabilir. Zemin veya atmosferde, betonarme elemanlar üzerinde olumsuz etkilerde bulunabilecek çevresel kosullar (sülfat, deniz suyu, asitler, donma-çözülme vb.) bulunuyor ise beton üreticinizi bilgilendirin ve uygun beton isteyin. Siparis verdiginiz betona iliskin olarak deney sonuçlarini isteyin.

Hazir betonun tasinmasi

Hazir beton, çabuk kullanilmasi gereken bir üründür. Üretiminden itibaren en geç iki saat içerisinde, müsteri tarafindan teslim alinmasi ve kaliba yerlestirme islemine baslanmasi gerekir. Bu süre, bulunulan ortamin kosullarina, çimento ve betonun cinsine, kimyasal katkilarin türlerine bagli olarak degisebilir ve geciktirici kimyasal katkilar kullanilarak uzatilabilir. Hazir beton, bu özelligi nedeniyle ‘transmikser’ adi verilen özel araçlarla tasinir ve teslimata kadar homojenligini korumasi için transmikserde karistirilir. Bu karistirma, beton sinifina bagli olarak farkli devirlerde yapilir. Tasima islemi, tesisin isletme bölümünün sevkiyat programina göre gerçeklestirilir. Transmikser operatörü ve gerektiginde beton pompasi operatörü, tasima ve teslim isleminin diger sorumlularidir. Transmikser operatörü betonu müsterinin santiyesine tasir, pompa operatörü de betonu istenilen noktaya, kaliba aktarir. Pompa mobil veya sabit olabilir.

1. Beton yerlestirilmeden önce yapilacaklar

Betonun yerlestirme yöntemi ve beton döküm süresi önceden belirlenmelidir. Kaliplar saglam, temiz ve yaglanmis olmalidir. Yer betonu dökülecekse zemin sikistirilip nemlendirilerek döküme uygun hale getirilmelidir. Beton teslim alinirken irsaliye fisinden baslanarak istenen ürünün özellikleri kontrol edilmelidir.

2. Beton yerlestirilmesi sirasinda yapilacaklar

Beton, kaliba yüksekten dökülmemelidir (en fazla 1.5 m). Bu ayrismaya ve kalibin patlamasina neden olur. Beton yatay tabakalar halinde dökülmelidir. Kolon ve perde gibi düsey elemanlar en az üç defada doldurulmalidir. Beton yerlestirilecegi yere en yakin bölgeye dökülmelidir. Betonu sikistirmak için vibratör kullanilmalidir. (Deprem Yönetmenligi’nde vibratör kullanimi zorunlu kilinmistir.)

3. Vibrasyonda dikkat edilmesi gereken hususlar

Vibratörün ucunu beton içerisine hizlica daldirmak ve betondan yavasça çikarmak gerekir. Kaliplara kesinlikle vibratör ucu temas etmemelidir. Vibratör betona düsey olarak daldirilmali ve daldirma araligi vibratörlerin etki yariçaplarina bagli olarak 45-50 cm’yi geçmemelidir. Titrestirilen bölgeler birbirlerine örtüsecek sekilde vibrasyon yapmalidir. Vibrasyon esnasinda vibratörün her defasinda bir önceki tabakaya 10 cm kadar girmesi, tabakalarin kaynasmasini saglar. Vibratör, betonu yatay yönde tasimak için kullanilmamalidir. Vibratör ucu taze beton içerisinde çok kisa ve çok uzun süre ile tutulmamalidir. Az, asiri ya da yanlis vibrasyon uygulamasi sonucu betonun içindeki ince ve kaba malzemeler birbirinden ayrisir. Betonun homojenliginin bozuldugu bu duruma ayrisma (segregasyon) denir. Bu durumun olusmasindan kaçinilmalidir.

4. Beton yüzeyinin bitirilmesi

Düsey yüzeyler genellikle kalip ile temas halinde olduklarindan istenen yüzey kalitesine göre degisen kalite ve tipte kaliplar kullanilir. Bazen kalip alindiktan sonra yüzeye el veya makine ile ek bitirme islemleri uygulanabilir. Çogunlukla yatay yüzeyler ve bazi egik yüzeyler kalipsiz bitirilirler. Bu sekilde yapilan bitirme isleminde bazen makine yöntemleri de kullanilabilir. Döseme betonlarinda yüzey bitirme islemi genellikle çelik veya ahsap mastar ve malalarla yapilir. Kenar, pah ve derz islemleri gereken yerlerde; önce kenar bitirmesi yapilmali, sonra pah ve derzler bitirilmelidir. Bazi beton satihlarda mastar ve mala isleminden sonra gereken pürüzlülügün verilmesi için, belirli bir yönde tarak çekilir. Bazi büyük döseme ve kaplama betonlarinda ise vibrasyonlu mastar ve makine malasi kullanilabilir.

5. Betonun bakimi

Betonun bakimi bir baska deyisle betonun kürü, beton yerlestirildikten sonra veya beton ürünlerinin imalatindan sonra olusabilecek su kaybini engellemek ve hidratasyon reaksiyonlarinin uygun sekilde ve zamanda gerçeklesmesini saglamaktir. Çimento hidratasyonu günlerce, haftalarca hatta aylarca sürer. Hidratasyon reaksiyonunun devami için yeterli miktarda su ve sicaklik gerekmektedir. Bu kosullar saglanamadigi takdirde betondan beklenen dayanim ve dayaniklilik (durabilite) elde edilemez. Betonun su kaybederek kurumasini önlemek, dolayisiyla çimentonun hidratasyonunu sürdürmesi için üç yol izlenir. Söyle ki: su geçirmeyen (naylon-polietilen) bir örtü ile beton yüzeyi kapatilir. Sürekli olarak betonun yüzeyinin nemli kalmasi saglanir. Genellikle hortum ya da mekanik yagmurlama sistemi ile su püskürtülür ya da su göleti olusturulur. Kimyasal kür katkilari kullanilarak beton yüzeyinin kaplanmasi saglanir. Özellikle genis yüzeye sahip beton islerinde buharlasma ile kaybedilen su, hidratasyon reaksiyonlarinin yavaslamasina neden olacaktir.

1. Su ile kür yapilmasi

Sürekli olarak beton yüzeyinin islak kalmasi saglanmalidir. Uygun kür süresi yaklasik 7 gündür. Kis aylarinda bu süre uzatilmalidir. Su püskürtülerek beton yüzeyinin islatilmasi çok iyi bir kür metodudur. Eger bu islem araliklarla yapiliyorsa beton yüzeyinin kuru kalmamasina dikkat gösterilmelidir. Bu sistemin tek dezavantaji maliyetidir. Sistemin uygun islemesi için yeterli miktarda su ve tecrübeli uygulamaci gerekmektedir. Telis bezi veya diger su tutucu örtüler kullanilarak da beton yüzeyinin islak kalmasi ve buharlasmanin daha az olmasi saglanabilir. Yüzeyde bozulma olmasini engellemek için beton sertlesir sertlesmez su tutucu örtüler serilmelidir. Özellikle döseme köselerinde daha dikkatli ve özenli olunmalidir. Örtülerin sürekli islak kalmalari saglanmalidir.

2. Kimyasal maddeler ile kür yapilmasi

Kimyasal kür malzemeleri isin cinsine göre farklilik gösterir. Beyaz veya alüminyum renginde olan kimyasal maddeler beton yüzeyinde ince bir polimer tabakasi olusturur. Sivi maddenin içindeki su zamanla buharlasir ve bilesikteki kimyasal madde beton yüzeyinde zarsi bir tabaka olusturur. Bu tabaka buharlasmayi çok düsük seviyelere indirdigi gibi, özellikle sicak mevsimlerde, beton yol gibi uygulamalarda günes isinlarinin beton yüzeyindeki kirilmasini ve yansimasini da saglar.

3. Beton yüzeyinin örtü ile kaplanarak kür yapilmasi

Polietilen örtüler, elemanlarda kaliplar söküldükten sonra en geç yarim saat içinde ve dösemelerde beton yeterli sertligi kazanir kazanmaz uygulanmalidir. Uygulamaya beton yüzeyi kurumadan önce baslanmalidir. Eger beton baski beton ya da desenli yol ise örtüler hafif bir iskelet üzerine yerlestirilmelidir. Bu sayede beton yüzeyi bozulmamis olur. Bu tarz bir kürde polietilen örtüler yerlestirilmeden önce betondaki suyun terleyip buharlasmasini beklemeye gerek yoktur. Kür uygulamasina beton yerlestirildiginde baslanabilir.

1. Soguk havada beton dökümü

Birbirini izleyen üç günlük sicaklik ortalamasinin +5°C’tan az olmasi durumunda, soguk havaya karsi önlemler alinmasi gerekir. Beton siparis edilirken hava kosullarinin betona etkisi düsünülmelidir. Gelen betonun sicakligi kontrol edilmelidir. Yagisli hava kosullarinda özellikle saha ve tabliye beton dökümleri önlem alinamiyorsa ertelenmelidir. Önceden uygun önlemler (beton döküm alaninin dis ortamdan izole edilmesi ve isitilmasi gibi) alinabiliyorsa devam edilebilir. Daha önceden zeminin temas yüzeylerinin ve kalibin yalitilmasi ya da isitilmasi gerekebilir. Santiyede, betonu yerlestirirken ya da yerlestirdikten sonra erken yasta donmaya karsi koruyacak gerekli malzeme ve ekipman bulundurulmalidir. Genelde yalitkan battaniyeler ve plastik örtüler kullanilir. Köse ve uç noktalar isi kaybina en hassas yerlerdir ve daha fazla önlem gerektirirler. Koruyucu isi yalitim malzemeleri kaldirilirken ani sicaklik degisimi olmamasina dikkat edilmelidir.

2. Sicak havada beton dökümü

Birbirini izleyen üç günlük sicaklik ortalamasinin +30°C’tan fazla olmasi durumunda sicak havaya karsi önlemler alinmasi gerekir. Sicak havada beton dökümünde dikkat edilmesi gereken önlemler su sekilde siralanabilir: Beton dökülecek zemin islatilip suya doygun hale getirilir. Bu sayede taze betondaki suyun zemince emilmesi engellenir. Kaliplar ve donatilar nemlendirilir. Asiri rüzgar var ise döküm yeri etrafina rüzgar kirici yerlestirilebilir. Gölgelik kullanilarak beton günes isigindan korunabilir. Tüm isçiler ve gerekli ekipmanlar beton dökümü için hazir olmalidir. Gün içinde sicakligin azaldigi saatlerde beton dökümü yapilmalidir. Beton sicakligi sürekli olarak kontrol edilmelidir. Asiri vibrasyon yapilmamalidir. Döküm en kisa sürede gerçeklestirilmelidir. Bitirme islemi yüzeyde terleyen su kalmayinca hemen yapilmalidir. Beton yüzeyinin kurumasini önlemeye yönelik önlemler hemen alinmalidir. (bkz. Betonun Bakimi)

Dikkat!

Özellikle sicak hava kosullarinda önceden tedbir alinmadigi takdirde hazir beton, santralden santiyeye gelinceye kadar ve döküme baslayacagi zamana kadar buharlasma nedeniyle karisimindaki sudan kaybeder. Bu kayip betonun islenebilirligini azalttigi gibi uygulamalarda zorluklara neden olur. Bu durumdan kurtulmak için iki yol vardir.\r\n

Dogru: Santralde sicak hava kosullari dikkate alinarak su ve katki ayarlamasi yapilir. Gerekirse santiyede akiskanlastirici katki katilabilir.

Yanlis: Santiyede reçete disinda betona su katilir.\r\nBetona santiyede katilacak her litre su o an için betonun islenebilirligini kolaylastirirsa da su/çimento orani artacagindan betonda daha çok bosluk olur. Bu da betonun zayif, geçirimli ve dayaniksiz olmasina neden olur. Betona eklenen suyun buharlasan suyun yerine geçtigini düsünmek yanlistir. Betonda belli bir süre sonra hidratasyon reaksiyonu baslayacagi için karisimdaki suyun etkisi ile sonradan katilan suyun etkisi çok farkli olacaktir.\r\n

Kaynaklar

1. TS 1247 (Normal Hava Kosullarinda Beton Yapim, Döküm ve Bakim Kurallari)
2. TS 1248 (Anormal Hava Kosullarinda Beton Yapim, Döküm ve Bakim Kurallari)
3. ACI Committee 305, Hot-Weather Concreting, ACI 305R-99, American Concrete Institute, Farmington Hills, Michigan, 1999
4. ACI Committee 308, Standard Specification for Curing Concrete, ACI 308.1-98, American Concrete Institute, Farmington Hills, Michigan, 1998
5. www.concrete.net.au
6. Sicak Havada Beton, Hazir Beton Dergisi 69. sayi, 65. sayfa
7. Betonun Vibrasyonu, Hazir Beton Dergisi 69. sayi, 71. sayfa\r\n

‘, 1), (31, ‘Beton Standardi’, 6, 2, ‘Beton kullancisina yönelik kisaca TS EN 206-1 Beton Standardi’,

8 Aralık 2004 günü, Türkiye’de yapı malzemeleri açısından önemli bir değişim günü olmuştur. Avrupa Birliği’ne teknik uyum süreci ve Gümrük Birliği anlaşmaları uyarınca Türkiye’ye kazandırılan Avrupa standardları TS EN 206-1 “Beton” ve TS EN 197-1 “Genel Çimentolar” bu tarihte yürürlüğe girecektir. Yakın tarihte CE İşaretlemesi ile ilgili “Yapı Malzemeleri Yönemeliği” yürürlüğe girecektir.

TS EN 206 Standardı yürürlüğe girdiği bu tarihten itibaren TS 11222 “Hazır Beton” Standardı yürürlükten kalkmıştır. Fakat TS EN 206-1’in önemli farklılıklarından biri bu noktada ortaya çıkmaktadır. Bu standard yerine sadece hazır beton değil, tüm yerinde döküm ve ön yapımlı yapılar ile binaların ve inşaat mühendisliği yapılarının önyapımlı yapısal elemanlarında kullanılan betonları kapsamaktadır.

Bu broşürde beton kullanıcısı açısından bu standardın gerekleri anlatılmaya çalışılmıştır.

Beton Şartnamesinin Hazırlanması

Beton için şartname hazırlayıcı aşağıda verilen hususları dikkate almalıdır:

– Yapının maruz kalacağı çevre etkileri: Örneğin karbonatlaşmanın sebep olabileceği korozyon olabilecek rutubetli havaya sahip bir binanın betonları.

– Taze ve sertleşmiş betonun yapımı ile ilgili işlemler: Örneğin tünel kalıp kullanılacaksa erken priz alma veya saha betonlarında yapılacak yüzey işlemleri.

– Kür şartları: Örneğin kısa süreli kür uygulamaları veya kür uygulanması zor olan açık saha betonları.

– Yapı boyutları (ısı yayılımı için): Örneğin kütle betonları

– Görünen agrega veya mastarlanmış beton yüzeyi ile ilgili şartlar

– Agrega en büyük tane büyüklüğü gibi donatının beton örtü tabakası veya en düşük kesit genişliği ile ilgili şartlar

– Etki sınıflarından kaynaklanan benzeri nedenlerle uygun özellikteki bileşen malzemelerinin kullanımındaki herhangi bir sınırlama

Üreticiye verilecek genel bilgiler, TS EN 206-1 Standardında aşağıdaki şekilde belirlenmiştir. Bu bilgiler beton teslimatının sürekli, istenilen hızda ve sorunsuz olarak yapılmasını sağlayacaktır.

– Teslim tarihi, zamanı ve birim sürede verilecek beton miktarı

– Varsa özel taşıma yöntemi

– Varsa özel yerleştirme metodu

– Şantiye etrafında beton teslim araçlarının ağırlık veya genişlik yönünden sınırlayacak engeller

Beton özellikleri için şu hususlar dikkate alınarak sipariş yapılmalıdır

Yukarıdaki hususlar dikkate alınarak tasarlanmış betonun siparişinde aşağıdaki bilgiler üreticiye mutlaka verilmelidir.

Basınç dayanım sınıfı(Projede belirtilen)

Çevresel etki sınıfı ( Bakınız 1.)

Agrega en büyük anma tane büyüklüğü( Bakınız 1.)

Kıvam sınıfı veya özel durumlarda kıvam için hedef değerler( Bakınız 2.).

Klorür içeriği sınıfı(Normal donatılı betonlarda Cl0.2 veya Cl 0.4 seçilebilir)

Ağır veya hafif betonda yoğunluk hedefi(Normal Ağırlıklı beton dışında beton alımında belirtilir)

Özel durumlarda

tipleri veya sınıfları(Ek I)(Özellikle hidratasyon ısısının önemli olduğu kütle betonlarında)

– Agrega özel tipleri veya sınıfları (Örneğin yüzey uygulamaları veya saha betonlarında)

– Donma çözülme dayanımı için gerekli özellikler

– Taze beton sıcaklığı ile ilgili şartlar (Kür şartları, hava koşullarına bağlı olarak buharlaşmayı azaltacak veya donma riskine karşı beton sıcaklığını sınırlayan değerlerin seçilmesi)

– Hidratasyon ısısı(Özellikle kütle betonlarda)

– Sertleşmenin gecikitirilmesi(Örneğin özel yüzey işlem uygulamarı varsa)

– Su işlemesine karşı direnç(su geçirimsizlikle ilgili sınırlamalar gerekiyorsa)

– Aşınma dayanıklılığı (Özellikle saha betonlarında)

– Yarmada çekme dayanımı (Betonun çekme dayanımının gerektiği yerlerde. Örneğin donatısız saha betonlarında)

Sınıflandırmalar

1.Çevresel Etki Sınıfları

2. Kıvam Sınıfları

3. Agrega En Büyük Tane Büyüklüğü

Betonda kullanılacak agreganın en büyük dane büyüklüğü , kalıp genişliğinin 1/5 inden, döşeme kalınlığının 1/3’ünden , iki donatı çubuğu arasındaki uzaklığın ¾’ünden ve beton örtüsünden fazla olamaz.

4. Dayanım Sınıfları

5. Hafif Beton Yoğunluk Sınıfları

6. Klorür İçeriği Sınıfı

EK I: Çimentonun Seçimi

Aşağıdakilere uygunluğu belirlenmiş çimento seçilir;

– Yapım yöntemi

– Yapının kullanım amacı

– Kür şartları

– Yapı boyutları(ısıl gelişimi)

– Yapının maruz kalacağı çevre şartları

– Alkali agrega reaksiyonu

EK II: Kıvamın Seçimi

S1 (0-5cm) Vibrasyon mastarlı pist, yol betonu

S2 (5-10cm) Kalıpsız eğimli çatı vb betonlar

S3 (10-16cm) İyi vibratör kullanılabilen şantiyeler

S4 (16-22cm) Vibratörlü genel şantiyeler

S5 (22cm-) Vibratör kullanılamayan özel betonlar kazık vb.